Algemeen

Het geloof en de kerk speelden een grote rol in het leven van de middeleeuwse mens. Je moest een goed leven leiden, anders kon je je plekje in de hemel wel vergeten. De centrale rol van God is terug te zien in alle kunstvormen uit die tijd. Of het nou gaat om beeldende kunst, theater of muziek: kunst werd voornamelijk gemaakt om God te eren en om de bevolking de Christelijke leer te onderwijzen. Ook in de muziek kwam dit terug. Met name in de geestelijke muziek uit de middeleeuwen. Naast deze geestelijke muziek was er ook wereldlijke muziek. De kenmerkende klank van middeleeuwse muziek is goed te herkennen.

De muziek werd in het begin opgeschreven in neumen. De tekst werd altijd weergegeven en de melodielijn werd bij benadering genoteerd. Er is geen ritmische notatie. Zie de linker afbeelding.

Op de rechter afbeelding zie je kwadraatnotatie. Guido van Arezzo (980-1050) introduceerde een notenbalk met vier lijnen waarop de melodielijn beter vastgelegd kon worden. Er was nog steeds geen ritmische notatie.

Instrumenten en ensembles

Veel instrumenten zijn vanuit Azië in Europa terecht gekomen. Gedurende de hele Middeleeuwen waren de instrumenten ondergeschikt aan het zingen. 

Wereldlijke muziek

Troubadours

Een troubadour is een muzikant-dichter uit de middeleeuwen. Troubadours zingen vaak over de hoofse liefde en begeleiden zichzelf, bijvoorbeeld met een luit, harp of vedel.

Volkslied (vocale vorm)

Het volkslied wordt in de middeleeuwen op straat uitgevoerd door speelmannen. De kenmerken zijn:

• eenvoudige structuur
• ritmisch en melodisch eenvoudig
• kleine melodie-omvang
• mondeling overgeleverd
• wereldlijke tekst
• geschikt voor een ongeschoolde stem 

Kunstlied (vocale vorm)

Een lied uit de middeleeuwen, gezongen door troubadours. De kenmerken zijn:

• complexere structuur
• ritmisch en melodisch complexer
• grotere melodieomvang
• poëtische teksten
• geschikt voor een geschoolde stem (beroepsmusicus)

Begeleidingsfiguren

Bourdonbegeleiding

Een bourdonbegeleiding is een begeleidingsfiguur bestaande uit een lang aangehouden samenklank van een grondtoon en een kwint, meestal in de bas. 

Orgelpunt

Een orgelpunt is een begeleidingsfiguur bestaande uit een lang aangehouden toon, waaromheen de stemmen vrij bewegen.

Geestelijke muziek

Gregoriaans

Gregoriaans is religieuze, vocale muziek uit de middeleeuwen. De kenmerken zijn:

• eenstemmig (koorzang)
• alleen gezongen door mannen (monniken)
• zonder instrumentale begeleiding (a capella)
• vrije ritmiek
• Latijn
• gebruik van kerktoonladders

Melismatisch gezang

Melismatisch betekent dat er meerdere noten op één lettergreep worden gezongen.                                                       

Meerstemmigheid en stemvoering

Organum en melismen

Door de komst van meerstemmigheid werd de Gregoriaanse muziek in de loop van de Middeleeuwen steeds minder uitgevoerd. Het organum is één van de eerste vormen van meerstemmigheid in de Middeleeuwen. Bij het parallel organum bewegen de stemmen parallel ten opzichte van elkaar. Bij het melismatisch organum zingt de oorspronkelijke melodie lange notenwaarden, en zingt de tweede stem daar melismen boven. Deze melismatische melodie heeft meerdere noten per lettergreep. De stemmen kunnen ook in tegenbeweging voorkomen (bijvoorbeeld in het vrij organum).

In het vrije organum zijn er verschillende bewegingen in beide stemmen ten opzichte van elkaar: zijdelingse beweging, tegenbeweging, parallelle beweging. 

In de middeleeuwen zijn de samenklanken vooral gebaseerd op kwarten, kwinten en octaven. Deze intervallen bewegen zich

parallel of in tegengestelde richting ten opzichte van elkaar.

Parallelle beweging

Bij een parallelle beweging bewegen twee stemmen zich parallel ten opzichte van elkaar.

Tegenbeweging

Bij een tegenbeweging bewegen twee stemmen in tegenovergestelde beweging ten opzichte van elkaar.